Ρατσισμός: η περιθωριοποίηση του διαφορετικού

Η 21η Μαρτίου θεωρείται η παγκόσμια ημέρα κατά του ρατσισμού. Η λέξη προέρχεται από την ιταλική razza δηλαδή ράτσα, άρα φυλή. Ορίζεται ως η αντίληψη που διακρίνει τους ανθρώπους σε ανώτερους και κατώτερους με κριτήρια φυλετικά, εθνικά, θρησκευτικά, κοινωνικά ακόμη και βιολογικά (βλέπε φύλο). Στα διάφορα είδη του ρατσισμού λοιπόν συγκαταλέγεται ο φυλετικός, ο σεξισμός, ο εθνικός, ο κοινωνικός, ο τοπικισμός κ.ά. Στο σημερινό άρθρο λοιπόν θα μιλήσουμε για τον ρατσισμό από μια ψυχο-κοινωνιολογική σκοπιά.
 
Κατά την διάρκεια της ιστορικής πραγματικότητας ο ρατσισμός έχει ταλανίσει ένα μεγάλο κομμάτι της ανθρωπότητας με διάφορους τρόπους: Η επί αιώνων καταπίεση των γυναικών και των παιδιών που ακόμη και στις μέρες μας συνεχίζεται σε διάφορες χώρες (κλειτοριδεκτομή, λιθοβολισμός γυναικών εξαιτίας βιασμού σε ισλαμικές χώρες, σεξοτουρισμός κ.ά). Οι διάφοροι θρησκευτικοί πόλεμοι είτε με τη μορφή των γνωστών σταυροφοριών είτε με τους σημερινούς τζιχαντιστές και τις επεμβάσεις μεγάλων δυνάμεων στο όνομα της ειρήνης. Η ευρωπαϊκή αποικιοκρατία έναντι των αυτοχθόνων της νεο – ανακαλυφθείσας Αμερικής. Το «σκλαβεμπόριο» Αφρικανών και η άρνηση αναγνώρισης δικαιωμάτων στις επόμενες γενιές των Αφρο-αμερικανών κατά τον 20 αιώνα στις Η.Π.Α. Το κίνημα της ευγονικής και η απαρχή του ναζισμού επί Χίτλερ. Οι διάφοροι πολιτικοί εμφύλιοι με τους αριστερούς να βασανίζονται, να εξορίζονται και να δολοφονούνται. Η αντίστοιχη καταδίωξη των αντιεπαναστατών στην σοσιαλιστικές χώρες. Η καταδίωξη των ομοφυλόφιλων και οι βιαιοπραγίες εναντίον τους μέχρι και τις μέρες μας. Η ξενοφοβία απέναντι στους μετανάστες με τις γνωστές συμπεριφορές που χαρακτηρίζονται από σκληρότητα και καταπατούν τα επονομαζόμενα ανθρώπινα δικαιώματα. Δυστυχώς η λίστα είναι μεγάλη αλλά η ουσία βρίσκεται στην εν γένει περιθωριοποίηση και καταδίωξη – ιστορική και σύγχρονη – του διαφορετικού.


Κοινωνιολογικά έχουν υπάρξει διάφορες θεωρίες που υποστηρίζουν άμεσα ή έμμεσα τον ρατσισμό ως κάτι αναπόφευκτο μέσω της αναγκαίας κατηγοριοποίησης που κάνει το άτομο στα διάφορα ερεθίσματα εξαιτίας της αδυναμίας του να τα επεξεργαστεί όλα. Άλλωστε και το κίνημα της ευγονικής που αναφέρθηκε, ξεκίνησε από επιστημονικές θεωρήσεις που διέκριναν τις φυλές σε ανώτερες και κατώτερες, με αποτέλεσμα να επιβληθούν στειρώσεις και μαζικές δολοφονίες σε όσους θεωρήθηκαν “κατώτεροι”. Φυσικά στις μέρες μας, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά τη φυλετική ή διαφυλική διαφοροποίηση, η επιστήμη δεν διαχωρίζει σε ανώτερους ή κατώτερους ανθρώπους αλλά κάνει λόγο για διαφορικές γενετικές πτυχές στο πλαίσιο πάντοτε της ισοτιμίας. Τι γίνεται όμως κοινωνικά; Η ισοτιμία αυτή είναι δεδομένη για όλους ή ο σύγχρονος άνθρωπος επιδίδεται σε μια πληθώρα κοινωνικών διακρίσεων;
Ρίχνοντας μια ματιά στην κοινωνική πραγματικότητα, τα συμπεράσματα είναι μάλλον απογοητευτικά φτάνοντας να γίνουν μέχρι και θλιβερά (βλέπε την πρόσφατη περίπτωση του 20χρονου Βαγγέλη Γιακουμάκη για παράδειγμα). Το ερώτημα που τίθεται λοιπόν είναι γιατί προκύπτει όλη αυτή η εχθρότητα που στο αποκορύφωμά της γίνεται εγκληματική κι απάνθρωπη; Ο σύγχρονος άνθρωπος βιώνει την καθημερινότητά του σε μαζικές υπερπληθείς κοινωνικές δομές οι οποίες προσπαθούν να δημιουργήσουν έναν μέσο όρο του “φυσιολογικού” / “νορμάλ” ατόμου. Οτιδήποτε διαφοροποιείται τείνει να περιθωριοποιείται και να διώκεται. Τούτη η στάση όμως στο διαφορετικό (που συνήθως είναι κάτι άγνωστο για το άτομο) αναδεικνύει ανασφάλεια από τη μία, φόβο από την άλλη. Μόνο όταν δεν γνωρίζουμε τον εαυτό μας ή δεν είμαστε σίγουροι για το ποιοι είμαστε ή θέλουμε να είμαστε, πολεμάμε και δεν αποδεχόμαστε κάποιον που δεν μας μοιάζει.
 
Άλλωστε αποδοχή δεν σημαίνει συμφωνία, αλλά τη στοιχειώδη αναγνώριση ότι ο άλλος είναι ελεύθερος να είναι αυτό που επιθυμεί και προτιμά (εφόσον δεν κάνει κακό σε κανέναν με το να είναι αυτός που είναι και το μόνο που θίγει είναι την αισθητική μας ή τις αντιλήψεις μας). Δεν είναι ανάγκη να συνδεθούμε μαζί του ή να δημιουργήσουμε κάποια σχέση αλλά είναι αναγκαία αυτονόητο ότι έχει τον αντίστοιχο χώρο ύπαρξης με εμάς.

Η απόδοση στο πρόσωπό του ενός εχθρού που πρέπει να καταπολεμηθεί εκφράζει σίγουρα μια λανθάνουσα οργή. Είναι γεγονός ότι αυτή η οργή συχνά καλλιεργείται από την ίδια την κοινωνική δομή στην προσπάθειά της να βρει το γνωστό μαύρο πρόβατο, ώστε οι ευθύνες να μην αποδοθούν στους πραγματικά υπαίτιους. Είναι επίσης γεγονός ότι οι σύγχρονη πραγματικότητα – παρά την μαζικότητά της – στηρίζεται στην αποξένωση αντί σε δεσμούς αλληλεγγύης. Είναι όμως αλήθεια ότι η ελευθερία του καθενός εξαρτάται από την ελευθερία του άλλου.
 
Εγκλωβισμένοι στις σύγχρονες υπερ-υποχρεώσεις από τη μία και ματαιώσεις από την άλλη, φαίνεται τελικά ότι αντί της ελευθερίας ο καθένας επιλέγει να κλειστεί στον μικρόκοσμό του και είτε να τον επιβάλλει στον ατυχή αδύναμο που ονόμασε εχθρό, είτε απλά να αδιαφορήσει για ό,τι συμβαίνει μέχρι να ακουστεί κάτι συγκλονιστικό που θα παιχτεί στις ειδήσεις για λίγες μέρες… Αντί της εχθρότητας, της αδιαφορίας και της θεωρητικής ελευθερίας, ο καθένας μας έχει την δυνατότητα να εφαρμόσει εμπράκτως τις όποιες ανθρωπιστικές αξίες τον εκφράζουν στον τρόπο αντίληψης, συμπεριφοράς και γενικά της ζωής του, αναγνωρίζοντας τουλάχιστον στους άλλους ότι είναι άνθρωποι και όχι απλά δικαιώματα. Κατά τον Γερμανό λογοτέχνη Έρμαν Έσσε (1877 – 1962), ο μόνος δρόμος να γίνει κάποιος ολοκληρωμένο άτομο είναι η διαφορετικότητα. Ας αφήσουμε λοιπόν την μαζικοποίηση για τα διάφορα προϊόντα που κατασκευάζονται και όχι για τα έμψυχα όντα που δημιουργούνται.

Πηγή : Μ. Μάρκου - Κ Magazine